Een staaltje van humor en vindingrijkheid van onze goede Gilze burgers. Kort na Nieuwjaar vierde het echtpaar Goeyers hun gouden bruiloft, en dat moest natuurlijk gevierd. Welnu, de buurt had een volledige Ersatzharmonie getoverd; instrumenten van papier, een speechende voorzitter van 11 jaar, die danig van de tong was, fanfaregejubel nagebootst. Een serenade die kostelijk was en voor 100% voldeed. Diezelfde avond verbrandde er een Duitse nachtjager bij wijze van vuurwerk.
Alle Wehrmachtbepalingen waren wonderstreng en uit angst hielden de burgers zich eraan. Maar bij overtreding hoorde men zelden van straf en arrestaties. De controle was niet geweldig. Zo haalde ik een januari-avond op speciaal verzoek van burgemeester Klardie, Zed uit Helvoirt, waar hij met zijn auto in panne stond. Wij hadden wel zes zware strafbepalingen genegeerd eer wij ver na middernacht thuis waren, maar werden noch in Tilburg, noch onderweg gecontroleerd.
Ooit ontvingen wij een Liebespakket uit Zweden (wat een luxe!). Thee en chocolade. Dat alles werd door Hamburgse huizen uit Hamburgse winkels verzonden, waaruit wij concludeerden dat men het aldaar nog wel missen kon. Een goede Duitse maatregel was het absolute verbod tussen 11 en 5 uur ergens op straat te zijn. Mogelijk zouden er anders méér roofmoorden gepleegd zijn, als bijvoorbeeld die op de Wed. Klaas Jansen, Horst van 29 januari 1943, waarbij ook nog brand gesticht werd.
De vliegerij boven ons dorp nam toe en de ongelukken hield er gelijke tred mee, maar veroorzaakten toch nooit de beroering, die werd teweeggebracht door het brutaal weghalen van onze welluidende kerkklokken op 5 februari. Zelfs ons allerlaatste klokje, het bekende Bimmetje, werd op 19 juni nog uitgebroken en meegenomen. Voortaan moesten onze doden zonder klokgelui ter aarde besteld worden. Een der eersten was Mej. Louws, waar onze LBD jarenlang prettig was thuis[1] geweest. Dientengevolge verhuisden wij naar het Distributielokaal, van waaruit wij de grootste rampen hebben meegemaakt. Ook omstreeks die tijd vertrok van hier de al sinds jaren gelegerde Baukompagnie en bleef slechts Dienststelle 38170 op de villa achter.
Ver boven onze hoofden verkondigden de grote leiders Hitler en Churchill op 21 maart ieder de zekerheid van hun overwinning! Wie zou het worden?
De Engelsen doorkruisten de lucht en wierpen stad na stad in puin. Zodat op 4 april in Gilze een inzameling gehouden werd voor de Gilze jongens die voor kort bij het bombardement van Essen alles verloren hadden. Er werd gul gegeven, maar voortaan nog veel harder gewerkt om zo weinig mogelijk jongens te doen vertrekken. En door ondergrondse actie werd ook inderdaad vaak veel bereikt.
Beroering werd gewekt door de plakkaten, die alle Nederlandse militairen terug in krijgsgevangenschap riepen, die alle studenten naar Duitsland verbanden, en die alle organisaties bij de NSB en haar satellieten trachtten onder te brengen. Vooral het NAF[2] stuurde overal zijn propagandisten. 16 mei vond een waardig protest onzer gezamenlijke bisschoppen weerklank in de gehele wereld.
Ook talrijke geneesheren werden opgehaald als wraak voor hun moedige houding.
Men voelde dat door de Duitse nederlaag in Tunis, door de steeds grotere luchtvloten die ‘im Vaterland’ alles kort en klein schoten, hun toestand steeds hachelijker werd. Begin juli moesten plots alle radiotoestellen worden ingeleverd. Wat naderhand met die toestellen uitgehaald is grenst aan het ongelofelijke. Verbeeld je dat ze bijvoorbeeld uit deze gemeente bijna een jaar lang bewaakt weggeborgen werden in een magazijn in Rijen, à raison van honderd gulden waakkosten per week! Terwijl niets dan rottige toestellen ingeleverd werden.
Het eerste bombardement van formaat dat wij hier hadden mee te maken was de luchtaanval op Hulten 25 augustus 1943, verderop nader omschreven. Bijna het gehele gehucht Hulten werd vernield en er waren (inwoners + vreemden) ca. 30 mensenlevens te betreuren. De jonge juffrouw Faas uit Gilze vond de dood bij het uitstappen van de bus. Geweldig veel bommen kwamen in akkers en velden terecht tot ver in het Broek. Indien de aanval op het vliegveld bedoeld was, kwamen de projectielen voor meer dan 90% ten oosten ervan neer.
Ofschoon van de daken werd verkondigd dat ze niets tegen de godsdienst hadden werden toch onze geestelijken, die onlangs het huis van de heer Brink in de Kerkstraat konden betrekken, wederom meedogenloos op straat gezet. Vanaf 10 mei 1943 is de pastorie te mijnen huize ondergebracht, waar 1e kapelaan Mouwen de staf zwaaide, tot de terugkeer van gijzelaar Van der Made.
Het voedseltekort werd nijpend en hele processies mensen zag men de dorpen ronddolen om groenten en aardappelen. Als gevolg van een bange raad, hadden de studenten van de Tilburgse hogeschool helaas royaal gehoor gegeven aan de oproep voor Duitsland. Toen Piet van den Wildenberg door de plotselinge dood van zijn vader en kort daarop Ed Hoeks door een geslaagde truc weer thuis kwamen en direct onderdoken, werden de slavenmethoden voor het eerst pas in volle omvang bekend.
En steeds door werkte onze NSB om zieltjes te winnen voor NAF en consorten. Zij stuurden hun propagandisten de baan op, deden door de mond van profeet Max Blokzijl hun lugubere leer over Nederland schallen, en vingen overal een lauw onthaal. Daarentegen organiseerde onze burgerij spreekavonden voor de beste onzer geleerden, die door het instituut der cultuurkamer het brood uit hun mond gestoten was. En zo spraken op gestolen avonden hier in Gilze: Henk Schaar, Dr. Bernard Verhoeven, Anton van Duinkerken, Prof. Grondys en Gerard Knuvelder. Zij brachten een dosis moed en vertrouwen mee, waarop wij weer een tijd konden vegeteren.
Op 20 oktober verzamelden zich een aantal viermotorige bommenwerpers boven onze streek. Hoe zij ertoe kwamen Brakel te verwoesten zal wel een raadsel blijven. Een paar dagen later boorde zich een groot Duits vliegtuig in een akker en bomenrij op de Vossenberg, waarbij 4 inzittenden de dood vonden. Tenslotte bracht eind december nog een droevig nieuws, dat met intense verontwaardiging werd vernomen. Het gehele gasthuis moest in de kortste keren worden ontruimd.
Midden in de winter werden de oudjes zeer verspreid ondergebracht. In Goirle op diverse plaatsen, in Dongen, in Breda en een viertal in de gerestaureerde oude pastorie; het enige bouwwerk dat in de oorlog verbeterd werd.
Van kerkelijke zijde werd nu, zoals vroeger gebruikelijk was, hartelijk meegewerkt om aan God de zo vurig verlangde vrede te vragen. Waren tot op heden regelmatig druk bezochte bidavonden georganiseerd, thans zou men op 3 oktober het feest van O.L.V. van de Vrede op plechtige wijze in een schitterend verlichte kerk vieren. En daarin slaagde men ten volle; iedereen prees het prachtige verloop.
Op 10 november werd eindelijk pastoor van der Made uit zijn gijzeling ontslagen en met vreugde door zijn nog weinig bekende parochianen verwelkomd.
Was het allemaal unheimisch door allerlei razzia’s van de SS en de Feldpolizei, ook op het terrein van handel en industrie werden strenge maatregelen doorgevoerd. Leer en schoenfabrieken kregen opdrachten van het bureau Huiden en Leder en werden aangewezen om voortaan een deel van hun productie om te zetten in andere soorten leder. Meerdere malen moesten zij de controle ondergaan van Duitse vakcollega’s, die uiteraard als zodanig in de Totalkrieg waren ingeschakeld. Rond vier september dreigde de inbeslagname van mijn huis en hof, juist in de dagen toen de eerste grote ramp, die van Hulten, toch al ontroering genoeg veroorzaakte. Gelukkig verdween deze wolk van de hemel.
Wat evenwel in 1943 de meeste beroering teweeg bracht en wonder boven wonder goed is afgelopen, dat was de algemene staking en het boerenoproer in de eerste meidagen. Toen stond letterlijk alles stil; geen kan melk werd aan de fabrieken geleverd; geen werk aangepakt. Alleen de spoorwegen zouden niet solidair zijn geweest. Direct werd het standrecht[3] afgekondigd, wat een veertiental dagen gehandhaafd bleef. Gelukkig verliep de beweging snel, ongeorganiseerd als ze was en in genen delen opgewassen tegen de toen nog oppermachtige partij en legerscharen. Wel zijn er slachtoffers gevallen, doch niet in vergelijking met de spontane, overal met gejuich begroete opstand.
Meer over dit dagboek van Arnold Verster en andere inwoners van onze gemeente kunt u lezen in het boek: ‘In de greep van de meedogenloze – Gilze en Rijen in oorlogsdagboeken’.
Kijk hiervoor in de webwinkel
[1] Mej. Louws woonde in de Oranjestraat.
[2] Oprichting Nederlands Arbeidsfront
Bij decreet van 30 april 1942 van rijkscommissaris Seyss-Inquart richtte de bezetter op de symbolische Dag van de Arbeid het Nederlands Arbeidsfront (NAF) opgericht. De NSB-er H. Woudenberg was als commissaris van het gelijkgeschakelde Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) de aangewezen nieuwe Arbeidsfrontleider. Naar Duits voorbeeld had het NAF als doel alle werkgevers en werknemers lid te maken van één en dezelfde organisatie. Bron: Vakbeweging in de oorlog.
[3] Maakte het de bezetter mogelijk om mensen zonder proces dood te schieten.
Terug naar: ‘Oorlogsjaar 1943’