Rond 1920 werd op de hoek van de Julianastraat (destijds Rijensche Kerkstraat) en de Oude Rijksweg (op de situatietekening aangegeven als ´Groote weg naar Tilburg’) een marechausseekazerne gebouwd. Rechts van het gebouw – aan de andere kant van de Julianastraat – staat het complex van Ericsson.
Situatietekening (Gemeentearchief’)
Dolle Dinsdag is de aanduiding voor dinsdag 5 september 1944. Op die dag speelden zich in heel Nederland emotionele taferelen af. Er waren berichten dat het land nu elk moment bevrijd kon worden van de Duitse bezetting. De geallieerden hadden namelijk in de voorgaande dagen in hoog tempo terrein gewonnen. Op zondag 3 september was Brussel bevrijd en op maandag 4 september was Antwerpen op de Duitsers veroverd.
Bestektekening kazerne (gemeentearchief)
De optimistische Nederlanders rekenden dit tempo door: op 5 september zou men in Rotterdam kunnen zijn, op 6 september in Utrecht en Amsterdam, en de rest “zou snel volgen”. Zuid-Nederland had het gebulder van de kanonnen kunnen horen. Geruchten werden aangedikt en al snel deed het fabeltje de ronde dat bepaalde plaatsen in Zuid-Nederland al bevrijd waren.
In Rotterdam werd beweerd dat de geallieerden bij Moerdijk waren en in Amsterdam zeiden ze dat de bevrijders in Rotterdam en Den Haag zouden zijn. Dit werd nog eens aangesterkt door een Brits radiobericht dat liet weten dat Breda inderdaad bevrijd zou zijn. Veel Nederlanders maakten zich de volgende dag op om hun bevrijders te begroeten. Ze haalden vlaggen en oranje vaandels tevoorschijn en bedrijven liepen leeg omdat het personeel de geallieerden op straat wilde opwachten. Onder Duitsers en NSB’ers brak paniek uit; administraties werden haastig vernietigd en velen sloegen op de vlucht. Ook in onze omgeving was dit duidelijk merkbaar.
De situatie in Gilze en Rijen
In de loop van maandag 4 september bleven Duitse troepen zich over de grotere wegen in onze gemeente terugtrekken; ze kwamen uit de richting Alphen en Chaam. Grotere colonnes bewogen zich over de rijksweg Breda-Tilburg van west naar oost. Er waren halfrupsvoertuigen bij. Een paar geallieerde verkenners vlogen op grote hoogte over. Vrijwel de hele dag door was in het zuiden en zuidwesten geschutvuur hoorbaar. Rond 16.00 uur reed één van de 7,5 cm-kanonnen van de Flakbatterij (luchtdoelgeschut) aan de Bavelseweg, vanuit de Biestraat richting Gilze. Wat eerst onmogelijk leek ging toch gebeuren: na een lang geraas van proefdraaien, stegen rond 19.00 uur de eerste Dornier 217-vliegtuigen op in de richting Rijen, om vervolgens laagvliegend koers te zetten naar het oostnoordoosten. Er volgden welgeteld nog 31 Dorniers, een groter aantal dan iemand had vermoed.
Onmiddellijk na het vertrek van de vliegtuigen begon in aller haast de ontruiming van de Flakstellingen. De eigen vervoerscapaciteit van deze eenheden was bij lange na niet berekend op het plotselinge onvoorziene bevel tot vertrek. Ondanks de rigoureuze vordering op het laatste moment van paard-en-wagens met voerlui bij omwonende boeren (onder andere Verhoven en Biestraat) moeten de Duitsers grote hoeveelheden munitie en allerlei andere materialen achterlaten.
Ook in Rijen sloeg de Luftwaffe op de vlucht. Verschillende gebouwen als scholen en fabrieksruimten, had de Luftwaffe hier sinds februari 1944 of al eerder gevorderd om militairen te legeren, diensten te huisvesten of allerlei materiaal op te slaan.
De terugtrekkende Duitsers staken een groot aantal fabrieken en andere gebouwen in brand: de chroomlederfabriek van de Gebr. Smeekens aan de Laagstraat, in de Tuinstraat de lederfabriek van de Firma v. Dongen-Verheijden. Ook in de Tuinstraat brandden de schoenfabriek van de Wijs, de Bewaarschool (kleuterschool), het Meisjespatronaat en het Jongenspatronaat af. En in de Hoofdstraat de R.K. Pastorie. Tegenover de kerk aan de Hoofdstraat woedde het vuur die nacht urenlang in de fabriek van de Gebr. Theeuwes (de ‘GT’) en aan de andere kant van de Hoofdstraat brandde ook de R.K. Jongensschool volledig uit. Aan het Burgemeester Sweensplein werd de schoenfabriek van Klerks voor het vuur verwoest.
Verder gingen op die bewuste avond/nacht van 4 september het gebouw van de Boerenbond aan de Hoeksestraat, Café Het Haasje en de Marechausseekazerne aan de Rijksweg door toedoen van de opkrassende bezetters in vlammen op. Al met al een geweldige materiële schade in Rijen maar gelukkig (nog) geen gewonden of doden.
De marechausseekazerne is aan de Rijksweg nooit meer herbouwd. Lange tijd heeft het hekwerk nog rondom het complex gestaan, nu is het een gazon en de rest is grotendeels terug naar de natuur gegaan. In de zeventiger jaren is er nog een nieuwe marechausseekazerne gebouwd in een woonwijk in Rijen-west.
Wilt u meer lezen over de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Gemeente Gilze en Rijen? Ga naar www.heemkringmolenheide.nl/tweede-wereldoorlog-gilze-rijen of bezoek onze Webwinkel