De katholieke arbeidersbeweging in Gilze en Rijen
‘Steunt de uitgeslotenen’ heet het nieuwe boek van Heemkring Molenheide dat half december uitkomt. Het is geschreven door Kees van der Heijden, historicus en heemkringvrijwilliger, en behandelt de geschiedenis van de katholieke arbeidersbeweging in Gilze en Rijen. Honderdtwintig jaar geleden, in 1903, namen de spoorwegarbeiders in Gilze en Rijen het initiatief om een plaatselijke afdeling op te richten van de vakbond voor Spoor- en Tramwegpersoneel St. Raphaël. Deze vroege oprichting staat niet helemaal model voor de ontwikkeling van de arbeidersbeweging in de gemeente, maar markeert daar wel het begin van.
De oprichting van vakbondsafdelingen voor de leerlooierijen, schoenfabrieken en steenovens liet nog even op zich wachten. De katholieke arbeiders moesten het verenigingsrecht bevechten en voerden een lange strijd voor een rechtvaardige behandeling. Dat ging met vallen en opstaan. De katholieke kerk speelde hierbij een centrale rol; de periode van het ‘rijke Roomse leven’ staat in het boek centraal. De tijd waarin de katholieke kerk het dagelijks leven van de dorpsbewoners volledig domineerde; van arbeidssituatie tot vrije tijd, van de wieg tot het graf. De kerk wilde de katholieke arbeiders tot een ‘beschaafde’ stand vormen onder het motto ‘wel vooruit, maar niet omhoog’. Het was zeker niet de bedoeling van de geestelijkheid dat de arbeidersstand een nieuwe machtsfactor zou worden.
In Gilze actiever dan in Rijen
De arbeidersbeweging in Gilze was actiever en meer zichtbaar dan in het meer geïndustrialiseerde Rijen, ook na de Tweede Wereldoorlog. De organisatiegraad in Rijen, dat toch lange tijd bekend stond als ‘centrum van de Nederlandse leerindustrie’, was relatief laag. Maar de strijd van de voormannen leidde uiteindelijk toch tot leden die zich uitspraken over hun werkomstandigheden, die activiteiten ontplooiden en die toetraden tot de plaatselijke politiek.
Met de komst van het NKV in 1964 en later de FNV kwam een einde aan de katholieke arbeidersbeweging. Het boek behandelt de laatste zestig jaar dan ook alleen op hoofdlijnen om tot afsluiting van het verhaal te komen.
Binnenkort verkrijgbaar
‘Steunt de uitgeslotenen’ is vanaf half december verkrijgbaar bij Bruna in Rijen en bij Thuis bij Hapers in Gilze voor de prijs van 10 euro. Bestellen via de webshop van www.heemkringmolenheide.nl is ook mogelijk.